تدريس موضوع غريزه به عنوان يكي از ودايع الهي در وجود انسان

به گزارش پايگاه اطلاع رساني صابره، در جلسه پنجشنبه (مورخ 12/3/1390)دوره "مديريت و تربيت اسلامي در تعليم و تربيت قرآني"، استاد زاهدي مبحث غريزه را كه زيرمجموعه موضوع انسان شناسي مي باشد، تدريس نمودند.

گزيده اي از اهم مطالب مطرح شده در اين جلسه به شرح ذيل مي باشد:

عناوين: تعريف غريزه، تعريف احساس و تفاوت آن با عاطفه، مقايسه با روانشناسي غربي

تعريف غريزه

غريزه از جنس ذاتيات دروني و باطني و از جمله ودايع الهي است كه از جانب حضرت حق براي اداره امور زيستي و حيات زميني انسان در وجود او به وديعه نهاده شده است. اسلام درباره پرورش و هدايت و تربيت غريزه، حرفهاي زيادي دارد. تنوع غرايز به تعداد شئون حيات ناسوتي و مُلكي مي باشد. غريزه مسئول شناخت نيست فلذا با معرفت هم كاري ندارد. يك نرم افزار است كه خداوند براي اداره حيات انسان، در وجودش قرار داده است.

در اين جلسه براي تفهيم موضوع غريزه خلاصه اي از مبحث قلب نيز مطرح شد. لازم به ذكر است كه مباحث مطروحه در حوزه قلب مربوط به قلب روحاني و ملكوتي است. قلب كه صورت جامع روح است به عنوان امام بدن رهبري بدن را بر عهده دارد. (امام علي(ع): القلب امام البدن كامام الناس فيهم)و در اين جايگاه قلب مركز حكومت بين روح و جسم است. به عبارت ديگر مي توان قلب را به عنوان مبداء تمام رفتارهاي آدمي معرفي نمود. با توجه به اين موضوع، تجلي رفتاري غريزه در قلب است.غريزه هر ميل و جذْبه اي را كه پيدا مي كند فوري وارد قلب مي كند كه تجلي بيروني اين رفتار، احساس است.

تعريف احساس:

احساس، همه كنش و واكنش هايي است كه ريشه هاي مبدأ زيستي داشته باشد اعم از فيزيولوژيكي و بيولوژيكي و ژنتيكي. هر احساسي از قبيل حسادت، خشم، شهوت، تشنگي و... در محدوده غرايز مي گنجد. امواج اميال گوناگون (مثل ميل به خشم در هنگام دفع خطر، ميل به جنس مخالف و...) دائماً به سمت قلب مي رود. اگر قلب تربيت نشده باشد و هوشيار نباشد، نمي تواند كنترلي روي موج فزاينده اين اميال داشته باشد، در نتيجه، اين اميال تمام قلب را تسخير مي كند و همه رفتار انسان را در تسلط خود در مي آورد. در نهايت انسان، احساس محض مي شود. در اين شرايط اراده را هم كه به عنوان يك نيروي پر قدرت (و فاقد شناخت و معرفت) در نقش بازوي قلب فعاليت مي كند تحت تأثير قرار مي دهد. اگر اينجا عقل ارزشي هم، جهت كنترل غرايز نباشد، هواي نفس ايجاد مي شود. از اين بحث مي توان اين نتيجه را گرفت كه هواي نفس را انسان ايجاد مي كند نه اينكه خدا اين خصلت بد را در وجود انسان نهاده باشد. نظر اسلام نسبت به غريزه منفي نيست بلكه تأكيد اسلام بر هدايت و كنترل غريزه است. تسخير قلب توسط غرايز بدون كنترل عقل عامل ايجاد نفس اماره است. اينجاست كه "بل هُم اضلّ" معنا مي يابد چرا كه در اين حالت تمام وجود انسان را احساسات احاطه كرده و همچون حيوانات كه احساسات محض هستند، خواهد شد. احساس به تنهايي خطرناك است اما احساس كنترل شده در حوزه عقل ارزشمند است. غريزه اگر كنترل شود، هم نياز جسمي بر طرف مي‌شود و هم انسان رشد مي يابد. ولي اگر قلب كنترل نكند و تمرين نبيند، هواي نفس ايجاد مي شود. شيطان جايي مي آيد كه غريزه كنترل نشده باشد و فقط انسان، احساس كامل و محض باشد. در واقع شيطان وقتي كه ما با عدم كنترل غرايز، زمينه را برايش آماده كرده باشيم، به سراغمان مي آيد.

تعريف عاطفه و تفاوت آن با احساس:

عاطفه، صورت خارجي جذبه هاي عقل است كه از قلب صادر مي شود. بر خلاف احساس كه ريشه اش غرايز زيستي است، عاطفه ريشه معرفتي دارد. خروجي قلب، به دو صورت عاطفه يا احساس در رفتار انسان نمايان مي شود. بحث عاطفه فقط در اسلام مطرح است. انسان از عاطفه در جهت رشد و پيشبرد حيات انساني خود بهره مي برد. حال و هواي ما نسبت به ائمه اطهار(ع) فقط به خاطر عاطفه است.

مقايسه اجمالي بحث امروز با روانشناسي غربي

اسلام مي گويد رهبري بدن بر عهده قلب روحاني است اما غرب مي گويد بر عهده مغز است. در روانشناسي هاي غربي بر هدايت و كنترل غريزه توجهي نشده است. در روانشناسي هاي غربي فقط بر احساس تأكيد مي شود حال آنكه در معرفت النفس (روانشناسي اسلامي) همه طبقات و لايه هاي وجود انسان اعم از جسم و روح شناسايي مي شود... .

در پايان اين جلسه، مجدداً تاكيد شد كه كليه دانش پژوهان در پايان هر ترم، بايد رونوشت يادداشتهاي خود را جهت درج در پرونده علمي به همراه يك مقاله، تحويل دهند. همچنين يك سوال امتحاني هم مطرح شد كه دانش پژوهان تا جلسه بعدي (19 خرداد 90)، فرصت دارند پاسخ آن را ارائه دهند. متن سوال بدين شرح است: "تحولاتي كه اين دوره تربيت استاد در مديريت جامعه و خانواده و در روشهاي تعليم و تربيت مدرسه و دانشگاه و فضاهاي آموزشي و در معارف و در معلومات شخصي و در نظام علمي و تربيتي كشور، اعم از مدرسه و دانشگاه‌ها ايجاد مي نمايد را بنويسيد."

كلاسهاي ترم تابستاني در روزهاي دوشنبه و پنجشنبه از ساعت 17 تا 19 در مدرسه پيام (ميدان تجريش) داير مي باشد. ضمناً دانش پژوهان مي توانند  از ساعت 16جهت ارتباط با اساتيد مشاور و مباحثه به محل فوق مراجعه نمايند. جهت كسب اطلاعات بيشتر با موسسه فرهنگي قرآن و عترت صابره (س)، تماس بگيريد.